दिवाकरांच्या नाट्यछटा - ३ (’शिवी कोणा देऊ नये’)

पहिल्या दोन नाट्यछटा वाचून जर ’दिवाकर हे एक गंभीरप्रवृत्तीचे गृहस्थ होते आणि त्यामुळे फक्त जगण्यातले दु:ख दाखवणा-या नि शोकांतिका प्रवृत्तीच्या नाट्यछटाच त्यांनी लिहिल्या’ असा समज जर वाचकांनी करून घेतला असेल तर तो चुकीचा होय. खेळकरपणा, विनोद यांचे दिवाकरांना वावडे नव्हते, किंबहुना, विरोधाभास व्यक्त करण्यासाठी विनोदाएवढे मोठे साधन नाही ही जाणीव त्यांना होती. त्यामुळे जगातला अप्पलपोटेपणा, लबाडपणा, ढोंगीपणा दाखवण्यासाठी दिवाकरांनी अनेकदा विनोदाचा सहारा घेतलेला दिसतो, प्रस्तुत नाट्यछटेतही त्यांनी हेच केले आहे.

ही नाट्यछटा बेतलेली आहे एका मास्तरांवर. मास्तरांचे कसलेच वर्णन यात आलेले नाही, पण तरीही नाट्यछटा वाचल्यावर मास्तरांची तंतोतंत आकृती आपल्यासमोर उभी राहते, दिवाकरांचे हे केवढे मोठे यश आहे! फक्त संवादांतून व्यक्तिरेखा उभी करणे ही खरोखरच अवघड गोष्ट, पण दिवाकरांना हे कसब अगदी सहज जमलेले आहे. (दिवाकर स्वत: शिक्षक असल्याचा फायदा त्यांना ईथे झाला असेल काय?)

तर हे आहेत एक मास्तर, मुलांना ’शिवी कोणा देऊ नये’ ही कविता शिकवीत असलेले. पण ’लोकां सांगे ब्रह्मज्ञान, आपण कोरडे पाषाण’ या शिक्षकी वृत्तीला जागून ते ही कविता शिकवता शिकवता स्वत:च मुलांना शिव्या देत आहेत. ’कुत्रा, गुलाम, रेडा, म्हारडा, टोणा, इरसाल, कोंबडीचा’ - कुठली म्हणून शिवी मास्तर सोडत नाहीत. आता मुलांना शिव्या देणे चुकीचे, पण निदान ही कविता शिकवताना तरी त्या देऊ नयेत हे भान मास्तरांना असायले हवे, पण एवढे जर कळत असते तर ते मास्तर थोडेच झाले असते? नाट्यछटा लिहिता लिहिता वाचकालाच टप्पल मारण्याचे काम या छटेतही दिवाकरांनी केले आहे. त्यामुळेच छटा वाचून झाल्यावर आपण क्षणभर थबकतो नि मनाशी विचार करतो, ’आपण या मास्तरांवर हसतो आहोत खरे, पण आपण स्वत: अजिबात त्यांच्यासारखे वागत नाही हे नक्की का?’

मूळ नाट्यछटा इथे वाचा.