माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रातली माझी पाच वर्षे आणि काही अनुभवाचे बोल

माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात मी नुकतीच पाच वर्षे पूर्ण केली. पाच वर्षे हा काही फार मोठा काळ नव्हे असे काही लोक म्हणतील, पण १९९० साली भारतात संगणक आले नि संगणक प्रणाली निर्माण [Software developement] या क्षेत्राला साधारण ९८ सालापासून सुरुवात झाली असे मानले तर उण्यापु-या १२ वर्षे जुन्या या क्षेत्रात मला एक 'अनुभवी माणूस' म्हणण्यास हरकत नसावी! (पण मी पुणेकर असल्याने तशीही या स्पष्टीकरणाची काही गरज नाही; सच्च्या पुणेकराला कुठल्याही गोष्टीवर अधिकारवाणीने मतप्रदर्शन करण्यासाठी कसल्याही पात्रतेची गरज नसते.)

माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात माझी सुरूवात झाली एका लहानश्या कंपनीत. ह्या कंपनीत मी काय काम केले हे सांगणे मोठे अवघड आहे. (याहून धक्कादायक गोष्ट म्हणजे या प्रश्नाचे उत्तर मला त्या कंपनीत असतानाही देता आले नसते.) इथे माझ्या साहेबांनाच काही काम नव्हते, तर मला कुठून मिळणार? तिथे मी संपूर्ण कालावधीत फक्त एक .html पान एका .aspx पानामधे बदलल्याचे आठवते. अर्थात ह्या कंपनीतला माझा पगारही मी करत असलेल्या कामाला साजेसाच होता. काही खोचक वाचक 'कमी म्हणजे नेमका किती?' असे विचारतील, त्यांच्या माहितीसाठी म्हणून सांगतो, मी दर महिन्याला घरी नेत असलेला पगार पाच आकडे पार करत नसे.

सकाळी नऊ वाजता कार्यालयात येणे नि संध्याकाळी सहाला घरी जाणे या मधील वेळात नवनविन संकेतस्थळे शोधणे आणि ती वाचणे हा इथे माझा एककलमी कार्यक्रम होता. (ह्या माहितीचा मला पुढे फार उपयोग झाला!) इथे एक गोष्ट मात्र चांगली होती, माहिती संकलन [Content developement] हया विभागात ब-याच सुंदर कन्यका असल्याने मानेला चांगला व्यायाम होत असे. तरीही काही महिन्यांतच मी ह्या नोकरीला कंटाळलो नि रुजू झाल्यापासून दहा महिन्यांच्या आतच मी तिला रामराम ठोकला.

दुसरी कंपनीही छोटीशीच होती. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे ती जुन्या कंपनीच्या इमारतीतच, पण वरच्या मजल्यावर होती. (लोक रूढार्थाने जातात, मी ख-या अर्थाने नोकरीत वर वर जात होतो!) इथे मात्र माझा पार पिट्टा पडला. जुन्या कंपनीत जेवढे काम मी १० महिन्यात केले नसेन, तेवढे काम मी इथे एका आठवड्यात केले. इथे माझे साहेब होते 'सोर' सर. (आड)नाव विचित्र वाटत असले तरी हे साहेब मराठीच होते. वयाने तरूण असले तरी 'साहेब' हा शब्द उच्चारला असता जी व्यक्ती आपल्या डोळ्यासमोर उभी राहते अगदी तशाच वृत्तीचे हे सद्गृहस्थ होते. आम्हाला मानसिक त्रास देण्यात ह्या 'सोर' साहेबांना अगदी असूरी (की 'सौरी'?) आनंद होई. प्रामाणिकपणे सांगतो, आज इतकी वर्षे होऊनही ह्या साहेबांविषयी माझे मत जराही बदललेले नाही. ह्या साहेबांचा चेहरा समोर आला की त्यांचे ते बसके नाक एक ठोसा मारून int चे short बनवावे असे आजही मला वाटते! तीन महिन्यांतच या कंपनीलाही मी रामराम ठोकला नि सध्याच्या कंपनीत रुजू झालो. इथे मी चार वर्षे आहे. काम चांगले आहे, पगारही पोटापुरता आहे; एकंदर दिवस बरे चालले आहेत!

असो, ही कहाणी पुरे झाली, माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात पाच वर्षे घालवल्यानंतर काढलेले निष्कर्ष आता मी तुमच्यासमोर मांडतो. माझ्या आयुष्याचे सिंहावलोकन [भारी शब्द आहे नै हा?] करत असताना ठळकपणे आठवणारे रम्य रस्ते नि धोकादायक वळणे मी शब्दबद्ध करून वाचकांसमोर ठेवतो आहे, या क्षेत्रात येऊ इच्छिणा-या नवोदितांना या आठवणी सहाय्यकारी ठरतील अशी आशा करतो! [बापरे!]

माझ्या मते, माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात यशस्वी होण्यासाठी तुमच्याकडे या गोष्टी हव्यात.

१)आत्मविश्वास : सोप्या शब्दांत सांगायचे तर आत्मविश्वास म्हणजे आपण काहीही करू शकतो हा विश्वास. अगदी काहीही, म्हणजे नऊ बायका उपलब्ध असतील तर एका महिन्यात मूल जन्माला घालणे किंवा 'विन्डोज सेवन' सारखी संगणक प्रणाली दोन महिन्यात बनविणे इ. कामे. आत्मविश्वास असेल तर बाकीचे कुठलेही गुण नसले तरी चालतात एवढा महत्वाचा हा गुण आहे. आता माझेच पहा ना! पूर्वी मी साहेबांना अचूक माहिती देतानाही चाचरत असे, आज मी साहेबांना चुकीची माहितीही मोठ्या खात्रीने देऊ शकतो; हा आत्मविश्वासाचाच परिणाम नव्हे काय? तेव्हा, नेहमी आत्मविश्वासाने वावरावे आणि आपण काहीही करू शकतो हा विश्वास चेहे-यावर सतत दिसू द्यावा.

२)पुढेपुढे करण्याची सवय : मा.तं. क्षेत्रात यशस्वी होण्यासाठी हा गुणही फारच महत्वाचा आहे. दिलेल्या कामाव्यतिरिक्त इतर ज्यादा जबाबदारी घेण्यास तुम्ही उत्सुक आहोत हे तुम्हाला वरिष्ठांना सतत दाखवून देता यायला हवे. त्यासाठी नेहमी पुढेपुढे करत रहावे, विशेषत: बडे साहेब उपस्थित असतील तेव्हा. 'केक कुणीकुणी खाल्ला नाही?' असे विचारल्यावर वाढदिवसाला आलेली मुले जशी 'मी! मी!' ओरडतात अगदी तसेच तुमच्या साहेबांनी कामाची यादी वाचून दाखवल्यावर 'मी! मी!' असे ओरडावे. फिकर करू नये, त्यातली निम्मी कामे रद्द होतात. राहिलेल्या कामांमधली सोपी कामे ठेवून बाकीची कामे तुमच्या हाताखालच्या लोकांकडे सोपवावीत. स्वत:कडे फक्त बड्या साहेबांसमोर सादरीकरण, त्यांना दैनंदिन प्रगती रिपोर्ट पाठवणे इत्यादी कामे ठेवावीत. सादरीकरण करताना 'हे काम किती अवघड होते.' हे प्रत्येक कामाबाबत न चुकता सांगावे.

३)सकारात्मक दृष्टीकोन : कुठल्याही घटनेतून चांगलाच अर्थ काढण्याची सवय म्हणजे सकारात्मक दृष्टीकोन. म्हणजे जर कुठे भूकंप झाला नि सारे गाव उध्वस्त झाले तर 'अरे वा! बरे झाले, आता पुन्हा नव्याने सुरूवात करता येतील, जुन्या चुका टाळता येतील' असे तुम्हाला म्हणता यायला हवे. कुठलीही नविन कल्पना मांडली की ती कशी चुकीची आहे नि प्रत्यक्षात उतरवण्यास कशी अडचणीची आहे हे सांगणा-या लोकांचा एक गट असतो, या गटात आपण येणार नाही याची काळजी घ्यावी. [विशेषत: ती कल्पना तुमच्या साहेबांची असेल तर.] कुठल्याच कामाला नाही म्हणू नये. [त्याचा काहीही उपयोग नसतो हे तसेही तुम्हाला काही दिवसातच कळतेच.] जे काम दिले ते करत रहावे, जर काम बनले तर साहेबांची स्तुतिगीते गावीत आणि जर बिनसले तर साहेबांना डोके कसे नाही अशी बोंब मारावी, दोन्ही वेळा जीत तुमचीच!

४)नविन गोष्टी वेगाने शिकण्याची क्षमता : माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्र हे एक वेगाने बदलणारे क्षेत्र आहे; इथे टिकायचे असेल तर तुम्हास स्वत:ला अद्यावत ठेवता यायला हवे. पण स्वत:ला अद्यावत ठेवण्य़ासाठी ज्ञान मिळवण्याची आवश्यकता नसते हा महत्वाचा मुद्दा ध्यानात ठेवावा. जुजबी माहितीने काम होत असताना ज्ञान मिळवण्यासाठी धडपडणे म्हणजे घरात उजेड पाडण्यासाठी १० रुपयात १०० वॅटचा दिवा मिळत असतानाही त्यासाठी सूर्याच्या गोळ्यामागे धावण्यासारखे आहे. हा गाढवपणा करू नये. कुठलेही नविन तंत्रज्ञान आले की त्यासंबंधी संकेतस्थळे धुंडाळावीत, त्यातले मोजून १० शब्द पाठ करावेत. या नविन तंत्रज्ञानाचा उल्लेख कुठेही झाला की हे १० शब्द फेकावेत नि समोरच्याला गार करावे.

५)संभाषणकौशल्य : इंग्रजीत संभाषण करण्यासाठी तुमचे इंग्रजी चांगले हवे हा गैरसमज मनातून आधी काढून टाकावा. माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रातली इंग्रजी भाषा इंग्लंडमधल्या इंग्रजी भाषेपेक्षा पूर्णपणे वेगळी आहे, त्यांचा परस्परसंबंध काही नाही. इथल्या भाषेचे व्याकरण नि त्यांतले शब्द पूर्णपणे वेगळे आहेत. आता Prepone हा शब्दच पहा. इंग्रजी भाषेत तो अस्तित्वात नाही, पण मातं क्षेत्रात तो प्रत्येकाकडून रोज कमीतकमी तीनदा वापरला जातो!

लिखित संभाषण : लिहिताना गोष्टी मुद्दाम अवघड करून लिहाव्यात. म्हणजे वाक्ये अशी लिहावीत की ती तीनतीनदा वाचूनही लोकांना काही समजता कामा नये. यामुळे वाचकांच्या मनात येणारे नि त्यातून पुढे निर्माण होणारे सगळे गंभीर प्रश्न टाळता येतात. म्हणजे काही कळालेच नाही तर प्रश्न विचारणार कसे? हा डाव विशेषत: SRS documents लिहिताना फार उपयोगी पडतो. पण काहीही झाले तरी 'Thanks and regards', 'Please review the same', 'One of the main reason' असे घाटी शब्दप्रयोग करण्याची गफलत करू नये, अनुभवी साहेब लगेच तुमचे पाणी ओळखतात!

मौखिक संभाषण : बोलताना याच्या अगदी उलट नीती वापरावी. कुठलीही गोष्ट समजून सांगण्याची वेळ आली की ती समजायला किती सोप्पी आहे हे पहिल्यांदाच सांगून टाकावे. त्यामुळे काहीही समजले नाही तरी कुणीही ते पुन्हा विचारण्याच्या फंदात पडत नाही. तरीही एखाद्या खमक्या माणसाने एखादा अवघड प्रश्न विचारलाच तर त्याचे उत्तर दहा मिनिटे मोठ्या विस्ताराने द्यावे. पहिले अर्धा मिनिट त्याच्या प्रश्नाविषयी बोलल्यावर नंतर गाडी सुसाट सोडावी नि भाषणाचा शेवट 'असे असल्यामुळेच आपल्या कंपनीचे भवितव्य उज्ज्वल आहे'असा करावा.

माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात आपले स्वागत!